Исмаил Гаспринский (Гаспыралы, Гаспралы) (арап уруфатында: اسماعیل گسپرينسكى) (1851 – 1914) - улу къырымтатар мутефиккирдир.
Сойады язылышлары (вариантлары)
Исмаил бейнинъ сойадынынъ учь тюрлю варианты къулланылмакътадыр: Гаспринский, Гаспыралы, Гаспралы. Къырымдаки Къырымтатар матбуатында онынъ сойады Гаспринский (даа сыкъ) ве Гаспралы (даа сийрек) оларакъ язылгъандыр. Тюркиедеки Къырымтатарджа неширлерде чокъусы вакъыт Гаспыралы оларакъ язылыр. Къырымтатар Миллий Меджлисининъ сайтында исе оларнынъ эр биринен къаршылашмакъ мумкюндир, лякин Гаспыралы ве Гаспралы язылышлары бираз даа сыкъ расткеле. Акъмесджиттеки Къырымтатар Миллий Китапханеси Гаспринский адыны ташый, амма базы макъалелер о китапхане ичюн де дигер сойады вариантларыны къуллана. Исмаил бейнинъ абидесинде (ресимде) сойады Гаспринский оларакъ, эв-музейи огюндеки левхаларда исе Гаспралы ве Гаспыралы оларакъ язылгъандыр. Исмаил бей озю исе озь сойадыны گاسپرينسكى (яни Гаспринский) оларакъ язгъан эди.
Терджимеиаль
Исмаил Гаспринский 1851 сенеси март 8 (21) куню Авджы койде догъды (шимдики Багъчасарай районы). Вакъты иле Акъмесджитте, Москвада, Воронежде, Истанбулда ве Паристе тасиль алды. Алты йыл девамында чешит къырымтатар мектеплеринде рус тили оджасы олып чалышты.
1879 сенеси Багъчасарай шеэр головасы оларакъ сайланды ве бу вазифеде 1883 сенесине къадар булунды. Публицистикагъа авеслиги ве истидаты оны яваш-яваш газетаджылыкъ фаалиетине кетирди.
Исмаил Гаспринский 1883 сенеси апрель 10 (23)- тен башлап омюрининъ сонъуна къадар "Терджиман", арада "Миллет", "Алем-и Нисван", "Ха-ха-ха", "Алем-и Субьян" газеталары ве меджмуаларны нешир этти. Озюнинъ шахсий куньделик матбуатындан гъайры, илим ве турмушнынъ чешит сааларына багъышлангъан юзьлернен китап ве рисалелер басып, миллий тасилининъ дереджесини чокъ керелер юксельтти.
Дильде, фикирде, иште бирлик!
шиарынен тюркий халкъларнынъ бири-бирине якъынлашувы ве миллий медениетлери, сиясий анълары осюви огърунда буюк хызметлер япты. Медений, ичтимайи ве сиясий фаалиети ичюн 1910 сенеси Исмаил Гаспринский "Ревуэ ду монде мусульман" адлы френк меджмуасынынъ эети тарафындан Нобель мукяфатына такъдим этильди.
Бедиий иджадыны 1887 сенеси "Френкистан мектюплери", "Дар урь-Рахат мусульманлары", "Африка мектюплери", "Къадынлар улькеси" киби несир эсерлери, озюнинъ эсас къараманлары ве сюжет енелишлерининъ бир-бирине мантыкъий суретте багъланувынен, шартлы оларакъ "Молла Аббас" роман-эпопеясыны тешкиль этелер. Бу ердеки бедий метин – автобиографик мизадж ташыгъан элементлер, тарих, джемиетнинъ икътисадий ве сиясий къурулышы, чешит фаразлар киби шейлерни къаврап ала. Озь вакътында "Дар урь-Рахат мусульманлары" парчасы арап ве фарс тиллерине чевирильгендир. Дженктен сонъ бу парча чешит анълатмалар ве лугъатлар иле "Йылдыз" меджмуасы (1993, Но.1) ве "Къырымтатар эдебияты" (1995) къулланма дерслигинде нешир олунды.
1905 сенеси муэллифнинъ "Кунь догъды" адлы романы дюнья юзюни корьди. Исмаил Гаспринскийнинъ эр эки романы ве дигер бедиий парчалары тюрк ве умумен мусульман дюньясынынъ сиясий ве бедиий фикирининъ шекилледирмесинде буюкроль ойнадылар.
Исмаил бей Гаспринский 1914 сенеси сентябрь 11 (24) куню вефат этти ве Багъчасарайдаки Зынджырлы медресе азбарында дефин олунды.
